Rezultaty ekologiczne Dubelt w Puszczy Knyszynskiej

OSIĄGNIĘTE REZULTATY I EFEKTY EKOLOGICZNE PRZEDSIĘWZIĘCIA

Przywrócono prawidłową strukturę siedlisk i poprawiono warunki żerowiskowe dubelta poprzez odtworzenie 35 ha nieużytkowanych łąk i nieużytków.
Usunięcie drzew i krzewów oraz wyrównanie powierzchni odtwarzanych siedlisk łąkowych umożliwi ich coroczne koszenie, a tym samym utrzymanie otwartego charakteru siedlisk preferowanych przez siewkowce łąkowe jako miejsce lęgów i żerowania.
7 ha odtworzono w obrębie Rezerwatu Rabinówka a 27,24 ha na działkach należących do PTOP położonych w pobliżu Rezerwatu.

Wybudowano ogrodzenie działki przeznaczonej pod ekstensywny wypas koników polskich na dł. 2 310 m oraz wykonano ogrodzenie elektryczne na łącznej długości 2800 m.
Zadanie polegało na:
◦ wykonaniu drewnianego ogrodzenia o dł. 2 310 m działki o powierzchni ok. 26 ha, na której wprowadzono wypas koników polskich,
◦ budowie ogrodzenia elektrycznego o długości 2 800 m chroniącego lęgi ptaków gniazdujących na ziemi (czajka, rycyk, dubelt, krwawodziób, kszyk) na obszarze ok. 34 ha.,
◦ zainstalowaniu poideł dla wypasanych zwierząt i montażu pomp – po jednym zestawie na obu powierzchniach,
◦ zakupie urządzeń i wykonaniu monitoringu sukcesu gniazdowego ptaków siewkowych.
Przeprowadzony monitoring sukcesu gniazdowego siewkowców łąkowych dowiódł wysokiej skuteczności ogrodzenia elektrycznego w ochronie lęgów tych gatunków. Bezawaryjne funkcjonowanie ogrodzenia umożliwia nawet całkowite wyeliminowanie strat spowodowanych przez drapieżne ssaki, podczas gdy sukces gniazdowy poza ogrodzeniem elektrycznym w żadnym z badanych lat nie osiągnął poziomu dającego szansę na zachowanie trwałości populacji, co odnosi się w szczególności do czajki i rycyka.
Wypas koników polskich przyczynia się do kształtowania siedlisk preferowanych przez siewkowce łąkowe, zarówno w mikro, jak i w makroskali. Dzięki zgryzaniu kształtuje się m. in. odpowiednia dla tych gatunków struktura roślinności, a rozdeptywanie powierzchni gruntu poprawia warunki żerowania.
W celu przeprowadzenia monitoringu sukcesu gniazdowego ptaków siewkowych zakupiono loggery temperaturowe (40 szt.) wraz z czytnikiem, fotopułapki z akcesoriami, poidła pastwiskowe (2 szt.) oraz zamontowano 2 pompy ręczne do wody.

W ramach projektu prowadzono redukcję drapieżników poprzez odstrzał a także przy użyciu pułapek żywołownych.
PTOP zawarło umowy z 6 lokalnymi kołami łowieckimi. Na mocy tych umów zostało odstrzelonych 566 drapieżnych ssaków, w tym 431 lisów, 126 jenotów i 9 kun. Odłów norki amerykańskiej okazał się nieskuteczny – nie schwytano żadnego osobnika.
W świetle wyników monitoringu sukcesu gniazdowego ptaków siewkowych wydaje się, że najskuteczniejszym sposobem zwiększenia sukcesu gniazdowego jest funkcjonowanie ogrodzeń elektrycznych, a odstrzał należy traktować jako metodę uzupełniającą.

Rozpoznano stan populacji dubelta i siedlisk jego występowania na terenie projektu.
W ramach zadania wykonano monitoring liczebności i rozmieszczenia populacji dubelta oraz badania (2 sezony) mające na celu określenie i ocenę preferencji siedliskowych dubelta oraz wielkości areałów osobniczych, z których powstały 2 końcowe opracowania. W trakcie prac wykorzystano zakupione urządzenia do śledzenia ptaków.
Wnioski płynące z monitoringu dubelta wskazują na pozytywny wpływ działań prowadzonych przez PTOP na obszarze OSO Puszcza Knyszyńska. Choć ze względu na dość duże naturalne fluktuacje gatunku ocena trendów liczebności jest trudna, szczególnie dla krótkich serii pomiarowych, to przeprowadzone analizy pozwalają bezwzględnie stwierdzić, że w OSO Puszcza Knyszyńska mamy do czynienia ze wzrostowym trendem populacji dubelta w stosunku do roku bazowego 2011. Świadczy to o poprawie stanu zachowania populacji dubelta na tym obszarze. Poprawa ta nastąpiła prawdopodobnie na skutek dwóch czynników – zwiększenia areału dobrych jakościowo siedlisk dubelta (np. poprzez wprowadzenie wypasu przez PTOP) oraz zmniejszonej presji drapieżników (odstrzał prowadzony przez PTOP od 2009 r.). Liczebność samców dubelta oceniona na ponad 55 samców w latach 2017-2018 plasuje ten obszar w czołówce ostoi dubelta w Polsce.
Na potrzeby monitoringu zakupiono loggery GPS (20 szt.), stacje bazowe (2 szt.), sieci ornitologiczne, akumulatory (6 szt.), taśmy teflonowe, nadajniki VHF (10 szt.) i termowizor (1 szt.)

Przeprowadzono monitoring lęgowy ptaków siewkowych
W ramach zadania przeprowadzono monitoring lęgowy ptaków siewkowych obejmujący trzy kolejne lata realizacji projektu, tj. 2017-2019. Na podstawie raportów cząstkowych powstał raport końcowy, który wykazał, że analizowane obszary są ważne dla czajki, krwawodzioba rycyka oraz kszyka. Co roku lęgną się tu one w liczbie istotnej w skali regionu
i kraju. Przeprowadzone obserwacje wskazują, że najcenniejsze fragmenty Niecki Gródecko-Michałowskiej to ostoja Gródek, okolice rzeki Supraśl, torfowisko Imszar i rezerwat Rabinówka. Należy podkreślić zjawisko zwiększania się liczby gniazdujących ptaków na badanym obszarze wraz z pogarszaniem się warunków siedliskowych w innych częściach regionu. Jednocześnie przeprowadzone na tym terenie czynne działania ochronne istotnie wpłynęły na jakość siedlisk. Kształtowanie fizjonomii roślinności odpowiedniej dla ptaków siewkowych umożliwia wykorzystanie przez nie tego terenu. Równie ważnym czynnikiem jest spowodowanie większego uwilgotnienia gleby poprzez działania podjęte w projekcie. Z kolei zmniejszenie drapieżnictwa za pomocą ogrodzenia elektrycznego powoduje utrzymywanie się stanowisk ptaków przez dłuższy czas i efekt przywabiania innych par do powtarzania lęgów na badanym obszarze. Wszystkie działania ochrony czynnej są kompleksowe i koherentne. Doprowadziły one na przestrzeni trzech lat projektu do zwiększenia potencjału obszaru monitoringu dla ptaków łąkowych.

Wykonano monitoring zmian warunków hydrologicznych na terenie realizacji inwestycji budowlanych.
W ramach zadania wykonano następujące prace:
◦ instalacja piezometrów (8 sztuk, po jednym na każdej powierzchni próbnej) wraz z czujnikami do ciągłej rejestracji stanów wody (DT-diver),
◦ zaprogramowanie i sczytywanie danych z 8 DT-diverów i kompatybilnego z nimi BARO-divera,
◦ odczyt czujników dwa raz w roku hydrologicznym (2017, 2018, 2019),
◦ pomiary geodezyjne polegające na określeniu dokładnej lokalizacji diverów (współrzędne geograficzne) oraz zaniwelowaniu ich wysokości w m n.p.m.
◦ przygotowanie raportów cząstkowych i raportu końcowego.
Aby w pełni ocenić uzyskane efekty ekologiczne przeprowadzonych hydroinwestycji, należałoby kontynuować monitoring stanów wód powierzchniowych i podziemnych w okolicy tokowisk dubelta jak również stanów wody pobliskich cieków, w celu oceny stanu zachowania jego siedlisk oraz wpływu istniejących i powstających zagrożeń prowadzących do przesuszenia siedlisk.

Przeprowadzono monitoring fitosocjologiczny wraz z raportem na terenie realizacji inwestycji budowlanych
W ramach zadania wykonano następujące prace:
◦ monitoring fitosocjologiczny – w dwóch terminach w 2017 oraz 2019 roku,
◦ wykonanie zdjęć fitosocjologicznych metodą Brauna-Blanqueta w miejscach reprezentatywnych pod względem fitosocjologicznym dla stwierdzonych fitocenoz,
◦ skartowanie rzadkich i chronionych gatunków roślin naczyniowych występujących na badanym obszarze – wszystkie zdjęcia fitosocjologiczne dokumentujące stwierdzone zbiorowiska oraz miejsce występowania rzadkich i chronionych gatunków zostały zlokalizowane za pomocą odbiornika GPS, a następnie archiwizowane w punktowej mapie wektorowej.
Analiza zmian zachodzących w murawach zalewowych w wyniku inwestycji związanej z remontem przepustów z zastawkami oraz zasypaniem rowów melioracyjnych jest niejednoznaczna. Wynika to z okresu prowadzonych badań, rok 2019 był rokiem suchym, co skutkowało pogorszeniem warunków gruntowo-wodnych, na skutek osłabionego oddziaływania wód gruntowych na badane siedliska. Dlatego też spodziewana poprawa, w wyniku zrealizowanego przedsięwzięcia, warunków wilgotnościowych uwidoczniła się przede wszystkim na okrajkach badanego kompleksu łąkowego

Wybudowano 11 szt. przepustów oraz wyremontowano drogi dojazdowe do ekstensywnie użytkowanych łąk na dł. 3400 m
W ramach zadania wykonano następujące prace:
◦ remont drogi rolniczej na długości 1 180 m, o szerokości 6 m,
◦ remont drogi rolniczej na długości 2 220 m, o szerokości 4 m,
◦ budowa/remont 11 szt. przepustów.
Efektem przeprowadzonych prac budowlanych jest ułatwiony dojazd do łąk stanowiących siedliska ptaków siewkowych, który umożliwi ich użytkowanie dostosowane do potrzeb bytujących tam ptaków (koszenie, wywóz biomasy, dowóz zwierząt na pastwiska) i zapobiegnie ich zarastaniu.
Budowa infrastruktury była poprzedzona szeregiem procesów przedinwestorskich, tj.: pomiarami geodezyjnymi mającymi na celu sporządzenie map zasadniczych, wykonaniem projektu budowlanego wraz z projektem zagospodarowania oraz bioz, wykonaniem operatu wodnoprawnego, kosztorysu inwestorskiego i specyfikacji technicznej. Prócz dokumentacji technicznej, w zależności od rodzaju budowli, niezbędne było uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach na realizację przedsięwzięcia, decyzji o warunkach zabudowy i decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, pozwolenia wodnoprawnego oraz pozwolenia na budowę.

Wybudowano i wyremontowano 12 szt. urządzeń piętrzących, oczko wodne oraz zasypano rowy melioracyjne na dł. 2 200 mb.
W ramach zadania wykonano następujące prace:
◦ przebudowa 11 przepustów piętrzących,
◦ budowa przepustu piętrzącego na Rowie Oziabłowskim,
◦ likwidacja rowów melioracyjnych na dł. 1 180 m i konserwacja rowów na dł. 850 m (obręb Gródek),
◦ likwidacja rowów melioracyjnych na dł. 390 m (obręb Żednia),
◦ budowa oczka wodnego – wodopoju dla koników polskich.
Powyższe inwestycje przyczynią się do wzrostu uwilgotnienia siedlisk ptaków siewkowych w obszarze oddziaływania. Przepusty piętrzące pozwolą na zarządzanie wodą w zależności od panujących warunków i potrzeb w zakresie użytkowania łąk. Zasypanie rowów przyczyni się do zmniejszenia odpływu wód. Oczko wodne, oprócz funkcji wodopoju, będzie pełniło funkcję retencyjną oraz stanowiło miejsce rozrodu płazów, co będzie miało korzystny wpływ na różnorodność biologiczną w jego sąsiedztwie. Jak wykazał monitoring hydrologiczny i fitosocjologiczny, inwestycja związana z remontem przepustów z zastawkami oraz zasypaniem rowów melioracyjnych zmniejszyła skutki suszy w 2019 roku.
Przygotowano również dokumentację techniczną i uzyskano pozwolenia na budowę urządzeń małej retencji.

Zakupiono sprzęt elektroniczny w celu realizacji projektu.
Zakupiony sprzęt – lornetka, aparat fotograficzny, kopiarka wielofunkcyjna oraz laptop z oprogramowaniem (system operacyjny Windows, pakiet MS Office, program graficzny Corel), był wykorzystywany wielokrotnie w trakcie trwania projektu i służył realizacji wszystkich zadań w projekcie, przez co przyczynia się do realizacji wszystkich efektów ekologicznych projektu. Również szkolenie z zakresu GIS odbyte przez 2 pracowników przyczyniło się do osiągnięcia założonych celów projektu.

Zorganizowano workcampy dla wolontariuszy.
W ramach projektu zorganizowano 15 spotkań dla wolontariuszy, tzw. workcampów, po 5 w każdym roku, w okresie od maja do września. Każde z nich trwało po 6 dni, od poniedziałku do soboty, łącznie 90 dni. W workcampach, razem z pracownikami projektu, wzięło udział w sumie 161 osób. W ramach projektu zakupiono również 10 przewodników ornitologicznych i 5 płyt CD z głosami ptaków, które zostały wręczone najbardziej aktywnym uczestnikom. Jednocześnie każdy wolontariusz otrzymał kubek i torbę z wizerunkiem chronionych ptaków siewkowych. Organizator zapewnił zakwaterowanie, w ramach budżetu projektu zapewnione zostało pełne wyżywienie uczestników.
Workcampy przyczyniły się do osiągnięcia założonych efektów ekologicznych projektu bezpośrednio, poprzez wykonane prace takie jak opieka nad wypasanymi końmi, naprawa i obkaszanie ogrodzeń drewnianych i ogrodzenia elektrycznego itp. oraz pośrednio poprzez wzrost wiedzy uczestników związanej z tematyką projektu.

Utworzono dla projektu stronę internetową.
Strona internetowa została utworzona na początku projektu, funkcjonowała i była aktualizowana przez cały okres jego trwania.

Przeprowadzono promocję projektu (spotkania z miejscową społecznością, gadżety, roll-upy, kubki, koszulki, torby płócienne, długopisy, smycze, zdjęcia i rysunki).
W ramach zadania zakupiono 350 koszulek z nadrukiem gatunków ptaków siewkowych, 350 kubków z nadrukami chronionych gatunków, 400 toreb płóciennych z tą samą grafiką, co koszulki, 500 długopisów i 400 smyczy z nadrukiem, 2 rollupy promujące projekt, zakupiono rysunki (5 szt.) i zdjęcia (20 szt.) do wykorzystania w ww. materiałach promocyjnych (w załączeniu). Projekt był promowany na stoisku PTOP w trakcie lokalnych festynów w Gródku, Michałowie i Supraślu.
Udział w festynach pomógł wypromować projekt i przybliżyć odwiedzającym problematykę związaną z jego realizacją.

Zorganizowano zajęcia edukacyjne.
Zadanie obejmowało przygotowanie 2 konspektów zajęć dla różnych grup wiekowych oraz prezentacje multimedialne. W oparciu o ww. materiały dydaktyczne przeprowadzonych zostało 50 zajęć, po 45 minut każde, w 3 szkołach na terenie gmin Gródek, Michałowo i Supraśl.
Udział w zajęciach przyczynił się do wzrostu wiedzy uczestników na temat zagadnień związanych z projektem.