Głuszec (Tetrao urogallus)

WYGLĄD ZEWNĘTRZNY

- występuje silny dymorfizm płciowy (wielkość, wygląd zewnętrzny)

SAMIEC (kogut): Wielkości indyka, na głowie i szyi upierzenie ciemnopopielate, skrzydła mają odcień lekko brunatny, plecy czarno-popielate, brzuch czarny, gęsto poplamiony białymi piórkami. Na skrzydłach, w kąciku między tułowiem a barkiem, znajduje się biały trójkąt zwany lustrem. Pierś zielono połyskująca. Wachlarz (ogon), duży, czarny, zaokrąglony, biało nakrapiany. Dziób żółtoszary, zakrzywiony, długości około 4-5 cm, pod dziobem sztywne, dłuższe pióra tworzą tzw. brodę. Oczy (zielniki) otoczone sfałdowaną, od góry szczególnie silnie, purpurową skórą tworzącą czerwoną brew (tzw. korale), które silnie nabrzmiewają w okresie toków. Nogi obrośnięte piórami (nogawice). We wrześniu palce nóg dostają z boków rząd drobnych zrogowaciałych piórek, które ułatwiają mu chodzenie po śniegu, gdyż tworzą większą powierzchnię nóg i chronią przed zapadaniem się. Na wiosnę przed tokami piórka te odpadają. Kogut ma długość do 100 cm, w tym ogon 30 cm; rozpiętość skrzydeł do 140 cm, masa 3,5 - 5,5 kg.

SAMICA: Samica znacznie mniejsza od samca (o ok. 1/3, długość do 70 cm, w tym ogon 20 cm), ciemnobrązowa z rdzawobrązową tarczą na piersi. Na skrzydle brak białej pręgi. Dziób ma słabszy i korale mniejsze od samca. Ogon zaokrąglony.

PISKLĘTA: Wykluwają się już z gęstym puchem. Ubarwienie wierzchu ciała rdzawożółte z brązowymi plamami. Na głowie widoczne poprzeczne kreski. Spód ciała żółty, brązowordzawy wol. Dziób popielaty, nogi o kolorze cielistym.

TRYB ŻYCIA

Głuszce, poza starymi kogutami, żyją w stadach od lata do połowy lutego, potem stada rozpadają się. W ciągu dnia głuszec przebywa na ziemi w poszukiwaniu żeru, na noc wzlatuje na drzewo i tam pozostaje do świtu.

GŁOSY

Pieśń głuszca składa się z czterech części, które następują regularnie po sobie, tworząc jedną całość. Jedna pieśń trwa kilka sekund. W ciągu porannych toków kogut powtarza swoją pieśń do 200 razy. Pierwsza część pieśni to

KLAPANIE podobne do dźwięku kastanietów lub do uderzeń dwóch kijów o siebie albo dalekiego klekotu bociana. Dźwięk ten powtarza się 5-15 razy i trwa około 4 s. Klapanie przechodzi następnie w

TRELOWANIE (trwa około 2 s), które dalej zmienia się w pojedynczy, silny ton, podobny do odgłosu towarzyszącego wyciąganiu korka z butelki, zwany tonem głównym lub KORKOWANIEM. Bezpośrednio, po tym następuje ostatnia część tzw. SZLIFOWANIE. Są to dźwięki podobne do ostrzenia kosy o kamień. W czasie tej ostatniej części, która trwa 3-5 s, ptak jest prawie zupełnie głuchy. Nie jest to właściwie głuchota, ale niereagowanie na huk wystrzału lub na hałas kroków prawdopodobnie na skutek zamknięcia przewodu ucha lub zlanie się zewnętrznych odgłosów z głosem wydawanym przez ptaka i przez to nieodróżnianie ich. To przytępienie słuchu nie u każdego ptaka jest jednakowe.

Kury wydają gdaczące głosy zwane KWOKANIEM.

ŚRODOWISKO ŻYCIA 

Rozległe i zwarte kompleksy borów lub lasów mieszanych na niżu i w górach po górną granicę lasu. Preferuje bory (na niżu sosnowe, w górach świerkowe i z udziałem jodły) i lasy o naturalnej strukturze, urozmaiconym podszycie i runie. Tokuje w miejscach na ogół bezludnych, w ustronnej leśnej głuszy, najczęściej w borach wilgotnych i bagiennych, na mszarach porośniętych karłowatą sosną, często także brzozą, osiką i świerkiem, gdzie w runie dominują mchy torfowce, bagno zwyczajne i borówka. Zimuje w miejscach suchszych, zwykle w enklawach piaszczystych wzniesień i starodrzewów sosnowych w otoczeniu błot i mokradeł. W takim mozaikowym siedlisku odbywa też wiosenne toki. Wykazuje daleko posunięty konserwatyzm siedliskowy, jego tokowiska mają dość stałą lokalizację. Starsze osobniki bywają przywiązane nawet do określonych drzew.

POKARM

Głuszec żywi się jagodami, pączkami i liśćmi drzew, najchętniej osiki, , jagody żurawiny i borówek, igliwiem sosny, jodły, modrzewia, owadami, mrówczymi jajami, poczwarkami i ślimakami. Poza tym żywi się także ziarnem zbóż. Połyka również małe kamyki, które w jego żołądku stanowią jakby małe żarna ułatwiające trawienie.

Pokarm piskląt

Młode głuszce tuż po wykluciu potrzebują specyficznego, wysoko białkowego pokarmu, ponieważ bardzo szybko rosną. Dlatego w okresie pierwszych 7 - 8 tygodni odżywiają się głównie stawonogami (np.: larwy owadów, pajęczaki, mrówki), stopniowo przechodząc na dietę roślinną. Miejscami zdobywania takiego pokarmu są borówczyska, jagodziska i tereny podmokłe (np. śródleśne torfowiska i bagienka). Należy więc chronić powierzchnie borówek czernicy i brusznicy oraz wszelkie tereny podmokłe w ostoi. W młodszych drzewostanach należy tak prowadzić trzebieże, by promować rozwój borówczysk. Ponadto, nie wolno wprowadzać podszytów gatunków niezgodnych z siedliskiem, a zwłaszcza liściastych (czeremcha amerykańska, dąb czerwony, lipa, klon, buk), które zacieniając dno lasu eliminują borówki, a także eutrofizują siedlisko zmieniając skład gatunkowy runa, co jest bardzo niekorzystnym zjawiskiem.

MIGRACJE

Jest gatunkiem osiadłym. Jego areał życiowy zamyka się w promieniu kilku km od tokowiska. Jedynie młode kury mogą przemieszczać się na odległość 6-22km.

ROZDRÓD I ROZWÓJ

Toki

Toki zaczynają się w końcu marca i trwają przez kwiecień, w górach do połowy maja. Tokowiska są z roku na rok w tym samym miejscu. Miejscem toków na nizinach są pagórki z wysokopiennym drzewostanem, wśród mokradeł lub na mokradłach porośniętych karłowatą sosną, a w górach - wysokopienny drzewostan, zwłaszcza przerzedzony. Kogut tokuje zazwyczaj na drzewach górujących nad terenem (na sosnach, jodłach, rzadziej na bukach). Toki odbywają się tylko wcześnie rano, ale niekiedy wieczorem koguty też grają, lecz krótko (w końcowym okresie toków wieczorna gra jest intensywniejsza). Pogoda ma wpływ na przebieg toków, gdyż w wietrzne lub mroźne poranki koguty grają słabiej. Ciepły, spokojny deszcz, a nawet śnieg nie przeszkadza w tokach. W okresie toków koguty o zachodzie słońca obierają sobie drzewa w miejscu, gdzie mają odbyć toki, i tam zlatują, nocując na nich (zapady), Każdy kogut tokuje w innym miejscu (pojedynczo) i jeżeli znajdzie się tam drugi kogut, wywiązuje się między nimi walka, w której mocniejszy wypędza słabszego. Nad ranem, jeszcze przed wschodem słońca (około l/5 godziny), kogut rozpoczyna swą grę. Tokuje cichym głosem (słyszalnym w sprzyjających warunkach do 300 kroków), lecz czyni to z takim napięciem, że w czasie ostatniej (czwartej) zwrotki pieśni jest głuchy nawet na strzał. W czasie gry kogut przybiera różne pozy, podnosi i roztacza wachlarz, wyciąga szyję do góry, opuszcza skrzydła, powtarza te ruchy przy każdej pieśni. Chodzi po gałęzi i gra na zmianę. Przeważnie po dłuższym już graniu kogut zlatuje na ziemię i tutaj gra dalej oraz depcze kury.

Stare koguty grają także w jesieni, ale tylko w ciągu kilku dni.

Gniazdowanie

Jest to gatunek poligamiczny. Wysiadywaniem i opieką nad potomstwem zajmują się wyłącznie samice. Gniazdo-płytkie zagłębienie wydrapane w ziemi i skąpo wysłane liśćmi, trawą i igliwiem; pod osłoną pnia, korzeni, gałęzi, wysokiej trawy lub wrzosu budują podczas toków. Składa 6-10, wyjątkowo do 12 jaj, barwą podobne do cietrzewia, lecz nieco ciemniejsze i znacznie większe.

Pisklęta

Wysiadywanie jaj (wyłącznie przez samicę) odbywa się w maju i trwa z reguły 27 dni. Pisklęta klują się synchronicznie w ciągu kilku do 20 godzin. Pisklęta pozostają w gnieździe pod kurą jeszcze przeszło 28 godzin, nic nie jedząc. Są bardzo wrażliwe na zmiany temperatury i opady, które na tym etapie rozwoju silnie redukują populację. Młode są samodzielne, rozwój ich przebiega szybko. Już sześciodniowe pisklęta potrafią podlatywać. Z szacunkowych ocen wynika, że przeżywa potomstwo z nie więcej niż połowy gniazd, reszta zaś ginie wskutek niekorzystnej pogody, wytropienia przez drapieżniki i z innych przyczyn. Zaledwie 25% piskląt osiąga dojrzałość (dojrzałość płciową osiąga w drugim (koguty) trzecim (kury) roku życia). Podczas deszczu i chłodnego lata może zginąć nawet 90% młodych. W nieeksploatowanej populacji głuszec żyje przeciętnie 12 lat.

Głuszec może krzyżować się z cietrzewiem (najczęściej samiec cietrzewia z samicą głuszca), dając bezpłodne potomstwo zwane skrzekotami Tetrao medius.

Literatura:

Zawadzka D., Zawadzki J. 2003. Głuszec. Monografie przyrodnicze., Klub Przyrodników.