Podsumowanie projektu „Ochrona ptaków wodno-błotnych w Dolinie Górnej Narwi PLB200007”.

Miło nam poinformować, że w dniu 08 września 2021 r. oficjalnie zakończyliśmy projekt „Ochrona ptaków wodno-błotnych w Dolinie Górnej Narwi PLB200007”.
W opisach do kolejnych zdjęć, przedstawimy skrótowe informacje nt. zakończonego projektu.

Wartość projektu:
Wartość całkowita projektu - 3 696 797,94 PLN
Wartość wydatków kwalifikowanych - 3 679 869,00 PLN
Wartość otrzymanego dofinansowania:
Procent dofinansowania 85%
Wartość dofinansowania z FS - 3 127 888,65 PLN

Cel projektu:
Misją Towarzystwa i tworzących go ludzi jest szeroko rozumiana ochrona dziedzictwa przyrodniczego, związanego z awifauną. Głównym celem projektu było zachowanie we właściwym stanie ochrony populacji ptaków wodno-błotnych w Dolinie Górnej Narwi poprzez optymalne kształtowanie siedlisk za pomocą wypasu. Realizacja projektu sprzyjała ochronie różnorodności biologicznej – działaniami zostało objętych osiem gatunków ptaków, występujących na obszarze Natura2000

• Dolina Górnej Narwi PLB200007, dla których stworzono optymalne warunki siedliskowe i żerowiskowe. Ponadto, projektzawierał komponent edukacyjny, dzięki czemu wzrósł poziom wiedzy społeczeństwa, w tym lokalnych mieszkańców, na temat ochrony środowiska i różnorodności biologicznej.

Otrzymane dofinansowanie przeznaczyliśmy na:

• opracowanie dokumentacji projektowej (projekty budowlane) dotyczącej:
• infrastruktury wspierającej użytkowanie łąk: projekt budowlany budowy 6 brodów, projekty remontu czterech odcinków dróg – dojazdów do pastwisk;
• infrastruktury przeznaczonej dla wypasanych zwierząt, zapewniającej schronienie i dostęp do wody, tj. projekt budowy 5 drewnianych wiat dla zwierząt oraz projekt wykopania 13 wodopojów.

Zadania realizowane w ramach projektu:
zachowanie i przywracanie wypasu, stanowiące kluczowe zadanie projektu, polegające na organizowaniu wypasu
na terenach nadrzecznych, na których obecnie tradycyjny wypas zanika, bądź jest zastępowany koszeniem mechanicznym.
Aby przywrócić i zachować wypas:

• przeprowadziliśmy remont ogrodzeń istniejących kwater wypasowych, stanowiących własność PTOP;
• wytypowaliśmy nowe kwatery wypasowe i wybudowaliśmy nowe ogrodzenia (ogrodzeniami o długości ponad 3000 mb wytyczono pastwiska o powierzchni niemal 200 ha);
• zawieraliśmy porozumienia o współpracy, gdy grunty nie były własnością PTOP;
• nawiązaliśmy współpracę z innymi hodowcami bydła i koni i zawarliśmy umowy o współpracy, polegające na udostępnieniu zwierząt do wypasu;
• zapewniliśmy transport koni na pastwiska i z pastwisk przez wszystkie lata trwania projektu;
• wybudowaliśmy 6 odłowni dla zwierząt, które bardzo ułatwiły kontrolę nad stadami i załadunek koni/krów;
• zakupiliśmy przyczepy do przewozu koni i bydła;
• kupiliśmy i zamontowaliśmy w newralgicznych miejscach fotopułapki, które przyczyniły się do ograniczenia kradzieży infrastruktury (np. elementów ogrodzeń) i monitorowania wypasanych stad.

Prowadzony w ramach projektu wypas koni i bydła przyczynił się do kształtowania siedlisk preferowanych przez ptaki wodno-błotne. Dzięki zgryzaniu przez zwierzęta, ukształtowana została odpowiednia dla siewkowców struktura roślinności, a rozdeptywanie powierzchni gruntu poprawiło warunki żerowania.

Zadania realizowane w ramach projektu:
prowadzenie nadzoru nad wypasem, czyli sprawowanie opieki nad pasącymi się zwierzętami i infrastrukturą służącą wypasowi. Było to możliwe między innymi dzięki zatrudnieniu:

• specjalisty ds. wypasu - przez cały okres realizacji projektu;
• pracowników terenowych - w latach 2017-2019 na okres od maja do października.

Zadania realizowane w ramach projektu:
monitoring gatunków wskazanych w PZO na całym obszarze Natura2000. Badaniem objęto lęgowe populacje: czajki, rycyka, krwawodzioba i błotniaka stawowego. Prace terenowe przeprowadzono w 2018 roku w celu określenia aktualnej liczebności i rozmieszczenia przedmiotowych gatunków, oceny stanu zachowania ich populacji i siedlisk oraz
zaproponowania skutecznych praktyk ochronnych.

Wnioski z raportu: liczebności przedmiotowych gatunków odnotowane w roku 2018 były najniższe lub jednymi z niższych w ciągu ostatnich trzydziestu lat. Za złą sytuację populacji ptaków siewkowych w OSO Dolina Górnej Narwi odpowiadał szereg czynników, które łącznie mogły wywołać efekt skumulowany. Do głównych czynników, zespół badaczy zaliczył:

• zanik ekstensywnego użytkowania łąk – zwłaszcza wypasu,
• zmniejszenie powierzchni i krótkotrwałość zalewów rzecznych w wyniku powstania elementów infrastruktury rzecznej poniżej i powyżej omawianego odcinka,
• eutrofizację siedlisk,
• ocieplenie się klimatu,
• przyśpieszenie i wydłużenie się okresu wegetacyjnego,
• wzrost presji ze strony drapieżnictwa – zwłaszcza ze strony lisa i norki amerykańskiej.

Na spadek liczebności błotniaka stawowego w dolinie Narwi prawdopodobnie wpłynęły poniższe czynniki:

• pogorszenie warunków hydrologicznych powodujące przesuszenie trzcinowisk,
• zwiększona presja drapieżników,
• zmniejszenie bazy żerowiskowej – m.in. przez spadek liczebności ptaków wodno-błotnych,
• lokalne zmniejszenie wielkości płatów trzcinowisk w wyniku przywrócenia użytkowania łąk.

Zespół, opracował propozycje działań ochronnych w podziale na następujące zakresy: działania dotyczące ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków; działania dotyczące monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz realizacji celów działań ochronnych, działania dotyczące uzupełnienia stanu wiedzy o przedmiotach ochrony i uwarunkowaniach ich ochrony.

Zadania realizowane w ramach projektu:
zakup sprzętu do nadzoru wypasu:

• samochodu terenowego typu pick-up, w którym poprzez montaż rolety i orurowania zabezpieczono przestrzeń ładunkową. Samochód był używany przez personel projektu do monitorowania dobrostanu wypasanych zwierząt, kontroli stanu infrastruktury oraz do realizowania innych zadań związanych z projektem (np. prowadzenie odbiorów prac w terenie, prowadzenie uzgodnień z rolnikami itp.).
• ciągnika jednoosiowego na gąsienicach z dołączaną przednią kosiarką bijakową. Kosiarka była używana do wykaszania roślinności wzdłuż ogrodzeń elektrycznych. Wykaszanie było zabiegiem niezbędnym do utrzymania ogrodzeń w dobrym stanie technicznym i do zapewnienie ich prawidłowego funkcjonowania i skuteczności (wysoka roślinność, dotykająca stalowych linek pod napięciem, zaburza przepływ prądu, co może skutkować ucieczką zwierząt).
• przyczepki z najazdami, umożliwiającej transport, a tym samym użytkowanie kosiarki – ciągnika jednoosiowego
• kosiarki na wysięgniku ramieniowym, która podobnie jak ciągnik jednoosiowy służy do wykaszania roślinności przy ogrodzeniu. Kosiarka na ramieniu, umożliwia pracę w ekstremalnie trudnodostępnych miejscach (np. teren podmokły i grząski, brzegi rzeki, starorzecza, miejsca działalności bobrów z wykopanymi korytarzami), których nie brakowało na obszarze realizacji projektu.

Zadania realizowane w ramach projektu:

• budowa infrastruktury do prowadzenia ekstensywnego użytkowania w formie wypasu. Zrealizowaliśmy inwestycje umożliwiające dojazd do łąk i prowadzenie na nich prac, mających na celu utrzymanie otwartego charakteru siedlisk (transport zwierząt przeznaczonych do zgryzania roślinności, wykaszanie niedojadów, usuwanie biomasy i zbędnych zakrzaczeń).

Poniesiono nakłady na:

• budowa urządzeń hydrotechnicznych – brodów (6 szt.) przez starorzecza i rzekę Narew;
• remont czterech odcinków dróg o łącznej długości 1 400 m, stanowiących dojazdy do pastwisk.

Wybudowaliśmy także infrastrukturę wspierającą wypas i zwiększającą dobrostan wypasanych zwierząt, czyli:

• wybudowaliśmy drewniane wiaty dla zwierząt (5 szt.), które stanowią miejsce schronienia przed uciążliwymi owadami niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi, a także miejsce dające cień;
• odtworzyliśmy naturalne zbiorniki wodne – starorzecza (13 szt.), które dzięki łagodnym zejściom pełnią funkcję wodopojów. Wartość dodaną wodopojów stanowi fakt, że stały się one dogodnym miejscem rozrodu dla płazów, żerowania dla niektórych gatunków ptaków i wpłynęły pozytywnie na wzrost bioróżnorodności.

Otrzymane dofinansowanie przeznaczyliśmy na realizację działań edukacyjno-promocyjnych, tj.:

• wydanie albumu informacyjno-promocyjnego pt. „Wypas w Dolinie Narwi” gdzie poza urokliwymi zdjęciami ptaków będących przedmiotem ochrony w projekcie, pojawiły się zdjęcia nadnarwiańskich łąk, na których był prowadzony wypas oraz wypasanych zwierząt – koników polskich i bydła rasy polska czerwona i nizinna czarno-biała oraz działań wykonanych w trakcie projektu. Umieszczono w nim także ujęcia okolicznych wsi, urzekających swoją tradycyjną architekturą mieszkalną ze słynnymi otwartymi okiennicami i ujęcia z architekturą kultu religijnego (cerkwie). Fotografie zostały uzupełnione ciekawymi opisami w języku polskim i angielskim, zawierającymi: rys historyczny obszarów na których realizowany był projekt, opisprojektu i działalności PTOP, skrótowy opis gatunków ptaków chronionych w projekcie, oparty o ciekawostkę związaną z danym gatunkiem.
  Posiadamy jeszcze bezpłatne egzemplarze albumu!
• wykonanie filmu informacyjno-promocyjnego – opis jest zbędny, film można obejrzeć tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=A31__5ykUZ4

• organizację 4 wycieczek ornitologicznych. Trasy wycieczek przebiegały przez malowniczą Dolinę Górnej Narwi, gdzie najważniejszymi przystankami były łąki, stanowiące miejsce realizacji projektu. Dodatkowymi przystankami były np. stawy hodowlane w Białymstoku, obóz obrączkarski Akcji Siemianówka i Stacja Terenowa PTOP w Kalitniku, będąca zapleczem technicznym projektu. Podczas wczesnowiosennych wycieczek, uczestnicy podziwiali rozlewiska i stada wielu gatunków ptaków wodno-błotnych, natomiast podczas wycieczki jesiennej, obiektem obserwacji były głównie ptaki migrujące. W każdej z wycieczek brali udział ornitolodzy (pracownicy PTOP), którzy przekazywali uczestnikom ciekawostki na temat obserwowanych ptaków oraz informacje nt. założeń, działań i celów projektu.
• udział w wydarzeniach (festynach i innych spotkaniach). Personel projektu, odwiedził kilka wydarzeń kulturalnych, organizowanych w miejscowościach położonych na obszarze realizacji projektu, gdzie ustawiał stoisko informacyjno - promocyjne (namiot). Pracownicy promowali tam ekstensywny wypas i ochronę ptaków występujących na łąkach w dolinie Narwi. Najmłodsi, mogli wziąć udział w konkursie rozpoznawania ptaków i wygrać nagrody, którymi były książeczkiedukacyjne o tematyce przyrodniczej. Każdy zainteresowany mógł otrzymać balonik z nazwą projektu, opaskę odblaskową i album. Ponadto pracownicy wzięli udział w innych wydarzeniach, podczas których promowali projekt, były to między innymi: konferencja w Popielnie, spotkania ph. Kawka z mlekiem, zjazdy członków i sympatyków PTOP.
• wykonanie materiałów promocyjnych: opasek odblaskowych, baloników, roll-upów, namiotu wystawowego,
• zakup aparatu fotograficznego, który służył tworzeniu archiwum fotograficznego projektu, począwszy od realizacji inwestycji po wydarzenia promocyjne.

Otrzymane dofinansowanie przeznaczyliśmy na:
prowadzenie monitoringu ornitologicznego i hydrologicznego efektów projektu. Oba monitoringi były prowadzone w trzech kolejnych latach projektu, począwszy od 2017 r. na 2019 r. kończąc. Na podstawie rocznych raportów cząstkowych, powstały raporty końcowe. Ornitologiczny monitoring efektów projektu, był prowadzony na wszystkich powierzchniach poddanych wypasowi (ponad 290 ha) oraz w ich najbliższej okolicy, tj. na odcinku doliny Narwi pomiędzy mostem drogowym na rzece Narew na wysokości wsi Narew, a mostem na wysokości wsi Ploski (Ryboły). Monitoringiem objęto lęgowe populacje derkacza Crex crex, kropiatki Porzana porzana, czajki Vanellus vanellus, rycyka Limosa limosa, bataliona Calidris pugnax i krwawodzioba Tringa totanus. Dane o rozmieszczeniu i liczebności wybranych gatunków wodno-błotnych zbierano podczas 9 kontroli terenowych (w każdym roku prowadzenia monitoringu) w okresie od kwietnia do czerwca. W przypadku ptaków siewkowych kontrole prowadzono w ciągu dnia, zaś w przypadku chruścieli prowadzone były kontrole nocne. Monitoring ornitologiczny, wykazał skuteczność podjętych działań projektowych, a mianowicie stwierdzano, że na kwaterach wypasowych, ptaki siewkowe występowały w wyższych zagęszczeniach niż na pozostałym obszarze, jednakże ogólny stan ochrony siedlisk i populacji w OSOP Dolina Górnej Narwi uznano za wciąż niezadawalający (U1), a w przypadka rycyka ogólny stan ochrony siedliska za zły (U2). Zwrócono uwagę na konieczność poprawy warunków hydrologicznych siedlisk w taki sposób, by możliwe było utrzymanie odpowiedniego poziomu zalewów w okresie wiosennym, podczas
przystępowania ptaków do lęgów oraz podjęcie działań mających na celu poprawę stanu zachowania gatunków poprzez działania zwiększające udatność lęgów, takie jak np. redukcja inwazyjnych drapieżników. Monitoring hydrologiczny prowadzony w Dolinie Górnej Narwi, obejmował swoim zakresem pomiary stanów wód powierzchniowych rz. Narew oraz jej dopływów (Narewka, Małynka, Orlanka, Rudnia, Dopływ spod Wojszek), jak również wyniki pomiarów stanów wód podziemnych w piezometrach zlokalizowanych w dolinie Narwi. Na podstawie uzyskanych informacji hydrologicznych dla wód powierzchniowych płynących i wód podziemnych (aluwialnych) w Dolinie Górnej Narwi w okresie 2017-2019 stwierdzono, że obszar ten wykazuje dużą dynamikę zjawisk hydrologicznych i podlega silnemu wpływowi zjawisk meteorologicznych. Wniosek o niezadowalającym stanie zachowania gatunków ptaków siewkowych, będący efektem monitoringu ornitologicznego, znalazł potwierdzenie w ocenie warunków hydrologicznych i dynamice zasobów wodnych w dolinie. Badania hydrologiczne potwierdziły, że liczebność gatunków ptaków siewkowych w Dolinie Górnej Narwi, może ulegać znacznym fluktuacjom w zależności od warunków hydrologicznych. Niestabilność warunków hydrologicznych tj.
ekstremalnie wysokie i długie zalewy w latach mokrych (2017), a z drugiej strony skrajnie suche okresy wiosenno-letnie (2018 i 2019) powodują w konsekwencji obniżenie liczebności populacji siewkowatych. W obliczu coraz częściej występujących susz atmosferycznych, oznacza to że przywrócenie dawnych praktyk użytkowania może być niewystarczające dla poprawy stanu zachowania siedlisk. Konieczna jest poprawa warunków hydrologicznych, poprzez dostosowanie zasad gospodarowania wodą np. na Zbiorniku Siemianówka w taki sposób, by możliwe było utrzymanie odpowiedniego poziomu zalewów w okresie wiosennym, podczas przystępowania ptaków do lęgów.

Otrzymane dofinansowanie przeznaczyliśmy na:
realizację pozostałych zadań do których zalicza się:

• zatrudnienie personelu obsługującego projekt (kierownik projektu, księgowa). Personel zatrudniony do obsługi projektu, dbał o jego realizację zgodnie z obowiązującymi wytycznymi oraz dbał o przestrzeganie zapisów umowy o dofinansowanie;
• obsługa prawna projektu. Zatrudnieni prawnicy, wspierali personel projektu w procesie udzielania zamówień publicznych.
• zakup komputera, wykorzystywany do realizacji i obsługi wszystkich zadań przewidzianych w projekcie
• wydatki na zarządzanie projektem. Przede wszystkim były to wydatki związane z opłatą delegacji służbowych, opłatą czynszu, zakupem materiałów biurowych , prowadzeniem korespondencji, opłatą za usługi notarialne. Ponadto, opłacono udział pracownika w szkoleniu GIS.
• nadzór inwestorski, w ramach którego inspektorzy nadzorów inwestorskich, sprawowali pieczę nad poprawnością realizacji remontów dróg oraz budowy: wodopojów, wiat i brodów.

Jaki efekt osiągnęliśmy i jakie wyciągnęliśmy wnioski?
Efekt: w następstwie realizacji projektu, na 350 ha łąk, utworzono odpowiednie siedliska lęgowe dla 7 gatunków ptaków wodno-błotnych (kropiatka, derkacz, dubelt, batalion, czajka, krwawodziób, rycyk). Ponadto, działania projektu nie wpłynęły na występującą na tym obszarze populację błotniaka stawowego. We wszystkich latach prowadzenia monitoringu ornitologicznego, stwierdzano, że na kwaterach wypasowych, ptaki siewkowe występowały w wyższych zagęszczeniach niż na pozostałym obszarze (odcinek Narew-Ploski). U nielicznego rycyka zagęszczenie na kwaterach było średnio 2-krotnie wyższe, u czajki średnio 4,2- krotnie, u krwawodzioba średnio 4,3 - krotnie wyższe. Wartości te, świadczą o korzystnym wpływie podjętych działań ochronnych – tj. wypasu, na odtworzenie siedlisk lęgowych ptaków siewkowych. W przypadku kropiatki nie zauważono istotnej zależności, natomiast derkacze prawdopodobnie unikały terenów powypasowych. Wniosek: Przede wszystkim kontynuować działania podjęte w projekcie i uzupełniać je o nowe, ponieważ działają one na korzyść ptaków i innych organizmów.

PODZIĘKOWANIA!
Projektu nie udałoby się zrealizować, gdyby nie zaangażowanie wielu podmiotów i osób. Chcielibyśmy złożyć podziękowania:

• pracownikom Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych za wsparcie merytoryczne podczas każdego etapu życia projektu,
• Zarządowi PTOP za umożliwienie realizacji projektu,
• pracownikom PTOP, przede wszystkim: Romkowi, Ewie, Karolinie, Dominice i Anecie za profesjonalizm w realizacji zadań służbowych i pasję,
• pracownikom terenowym: Pani Kasi K., Panu Sławomirowi J. oraz Kamilowi N. za ich zaangażowanie w dbanie o dobrostanzwierząt i infrastrukturę,
• wykonawcom za rzetelne i terminowe wykonanie usług,
• Gminie Narew i Trześcianka za umożliwienie realizacji inwestycji położonych na gruntach stanowiących własność gmin,
• wolontariuszom wspierającym nasze działania projektowe związane z końmi, za każdego wspólnie przeprowadzonego konia,
• hodowcom koni i bydła za udostępnienie zwierząt do wypasu: Stacji Badawczej Instytutu Rozrodu Zwierząt i BadańŻywności Polskiej Akademii Nauk w Popielnie, Panu Krzysztofowi Ch., Panu Jackowi M. i Pani Agnieszce J., Panu Krzysztofowi G. oraz Panu Ludwikowi B.

BEZ WASZEGO WSPARCIA, NIE OSIĄGNELIBYŚMY TAK WIELE!

Projekt pt. „Ochrona ptaków wodno-błotnych w Dolinie Górnej Narwi PLB200007” Nr POIS.02.04.00-00-0131/16 realizowany był od 28.03.2017 do 31.01.2021 r. i uzyskał dofinansowanie z Unii Europejskiej w ramach Funduszu Spójności Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020 Oś priorytetowa II Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu Działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna typ projektu 2.4.1 Ochrona in-situ lub ex-situ zagrożonych gatunków i siedlisk przyrodniczych podtyp projektu 2.4.1a Działania o charakterze dobrych praktyk, związane z ochroną zagrożonych gatunków i siedlisk przyrodniczych.

Gatunki objęte działaniami ochronnymi w projekcie: